In deel 1 vertelde ik over de rol die oestrogeen speelt in vruchtbaarheid: belangrijk voor het ontstaan van nieuw leven! Maar oestrogeen speelt ook een rol bij te veel ontsteking en dat kan je vruchtbaarheid juist verminderen. In dit artikel meer over de rol van progesteron bij vruchtbaarheid, en hoe belangrijk de juiste balans is tussen progesteron en oestrogeen.
Progesteron en vruchtbaarheid
Progesteron komt in de cyclus pas op het toneel na de eisprong. Er ontstaat dan een nieuw orgaan: het gele lichaam. Geel omdat het vol zit met cholesterol, een vettige, gele substantie. Van dit cholesterol maakt het gele lichaam progesteron. De hoeveelheid progesteron die je aanmaakt in deze fase is enorm, vele malen meer dan oestrogeen. Progesteron kan wel zo’n 30 tot 50 tot wel 100 keer hoger zijn dan oestrogeen. In de ideale situatie tenminste.
“Progesteron is in de luteale fase tot wel 50 keer hoger dan oestrogeen”
Progesteron dempt ontsteking
Terwijl oestrogeen cellen stimuleert om te delen, zorgt progesteron voor rust en rijping van cellen. Progesteron dempt ook het immuunsysteem en allerlei immuuncellen. Hierdoor nemen inflammatie en prostaglandinen in de baarmoeder én cervix af1. Aangezien celdeling en ontsteking ook nodig zijn voor het ontstaan van nieuw leven – kan progesteron niet de hele tijd aanwezig zijn. Als je een voortdurend hoog progesteron hebt, zoals het geval is tijdens een zwangerschap, kan je niet zwanger worden.
Progesteron ontspant de baarmoeder
Progesteron ontspant de spieren van de baarmoeder. De baarmoeder beweegt gedurende de cyclus. Door de hele cyclus heen gaan er golven door haar heen, de zogenaamde baarmoederperistaltiek2. Rondom de eisprong gaat de peristaltiek omhoog. De golfbewegingen gaan dan van de baarmoedermond richting de top van de baarmoeder, waar de zaadcellen de eicel kunnen vinden. Alsof de baarmoeder deze zaadcellen naar boven wil zuigen – ze is dus niet zo passief als wel eens wordt gedacht! Is de eicel bevrucht? Dan moet de peristaltiek weer omlaag. Zo draagt progesteron ook bij aan vruchtbaarheid. Een bevrucht eitje kan dan namelijk rustig naar beneden zakken en innestelen in de baarmoeder. Zij moet niet in de eileiders blijven steken, met mogelijk een buitenbaarmoederlijke zwangerschap tot gevolg.
Progesteron en het autonome zenuwstelsel
Ook het autonome zenuwstelsel beïnvloedt de baarmoeder. Zowel te veel van de parasympathische kant (de ‘rest and digest’ en ‘freeze’ kant) als de sympathische kant (‘fight, flight’) kunnen de baarmoeder laten aanspannen3. Iets wat je natuurlijk niet wilt als daar een pril vruchtje zit. Progesteron verhoogt het stofje cholinesterase en dat breekt de neurotransmitter (de boodschapper) van het autonome zenuwstelsel af. Zowel het parasympathische als het sympathische zenuwstelsel hebben daardoor geen invloed op de baarmoeder. Zo zorgt progesteron ervoor dat de baarmoeder zich tijdens de zwangerschap niet aanspant. Te veel stimulans van het zenuwstelsel, in combinatie met een laag progesteron, speelt mogelijk een rol bij een miskraam.
Hoe maak je voldoende progesteron aan?
“Er zijn aanwijzingen dat een mild vertraagde schildklier de vruchtbaarheid beïnvloedt”
Om voldoende progesteron te maken heeft het gele lichaam het actieve schildklierhormoon nodig, T34. Je schildklier maakt dit een beetje aan, maar de schildklier maakt met name inactief schildklierhormoon aan. Dit inactieve schildklierhormoon, T4, moet nog door de lever actief gemaakt worden.
Een serieus vertraagde schildklier, die minder T4 en T3 aanmaakt, wordt bij zo’n 10% van de koppels met vruchtbaarheidsproblemen gezien. Toch zijn er ook aanwijzingen dat ook een mild vertraagde schildklier al de vruchtbaarheid beïnvloedt. Een manier om in het bloed te kijken naar de werking van de schildklier is door het hormoon TSH (thyroïd stimulerend hormoon) te bepalen. Dit hormoon stuurt het brein naar de schildklier toe, met de vraag om meer schildklierhormonen aan te maken. Hoe hoger het TSH, hoe meer het brein naar de schildklier roept om harder te werken. Het is een teken dat het brein te weinig schildklierhormoon registreert in het lichaam.
Vrouwen met een onverklaarde verminderde vruchtbaarheid hadden vaker een hoger TSH dan vrouwen waarbij de man de enige oorzaak was van de verminderde vruchtbaarheid. De TSH van deze vrouwen was dus normaal, maar wel aan de hoge kant5. (De referentiewaarde ligt ongeveer tussen de 0.4 en 4.0). Een TSH boven de 2.5 in het eerste trimester lijkt ook de kans op een miskraam iets te verhogen6. Voeding en leefstijl kunnen de TSH verlagen… Een mogelijk aanknopingspunt dus om mee aan de slag te gaan!
De lever en progesteron
Je lever activeert het schildklierhormoon en met dit actieve schildklierhormoon maakt het gele lichaam progesteron aan. Daarvoor heeft de lever voldoende brandstof nodig, in de vorm van glucose en het mineraal selenium. Als je gaat vasten, je eet te weinig, of volgt een ketogeen dieet, dan maakt je lever minder actief schildklierhormoon aan. En dat kan gevolgen hebben voor de aanmaak van voldoende progesteron.
Voedingsstoffen en progesteron
Om progesteron aan te maken zijn drie dingen belangrijk: cholesterol, actief schildklierhormoon en vitamine A. Je las in de paragraaf hierboven al dat voor het actief maken van schildklierhormoon glucose (koolhydraten dus) en selenium nodig zijn.
Van cholesterol weten we dat cholesterol verlagende medicatie of plantenstoffen (zoals de sterolen in bepaalde margarine’s) mogelijk een negatieve invloed hebben op de vruchtbaarheid, zowel bij mannen als vrouwen. Ook een te hoog cholesterol is niet goed voor de vruchtbaarheid7. Bij een trage schildklier zie je trouwens vaker een hoger cholesterol!
Vitamine A krijg je binnen via dierlijke voeding (zuivel, eieren, lever) en via de omzetting van het plantaardige beta-caroteen (pro-vitamine A) in vitamine A. Als je alleen plantaardig eet kan het lastig zijn om aan voldoende vitamine A te komen. Je moet dan erg veel caroteen binnen krijgen en je omzetting moet ook goed verlopen. Gele handen en voeten kunnen er op wijzen dat je caroteen niet goed omzet in vitamine A of dat je juist heel veel caroteen binnen krijgt. Een bloedtest kan dan verstandig zijn. Een vertraagde schildklier kan ook zorgen dat je minder goed caroteen omzet in vitamine A. Zo zie je hoe voeding en hormonen elkaar op allerlei manieren beïnvloeden!
Om progesteron aan te maken heb je dus in elk geval cholesterol nodig, vitamine A en actief schildklierhormoon. Voor het actieve schildklierhormoon heb je weer voldoende koolhydraten nodig en selenium. Voor het schildklierhormoon is jodium weer een belangrijke bouwstof.
Bevordert extra progesteron de vruchtbaarheid?
Bij vruchtbaarheidsbehandelingen zoals IVF speelt het nemen van extra progesteron een belangrijke rol in een succesvolle behandeling. Progesteron maakt het baarmoederslijmvlies klaar voor de innesteling van het embryo (de dosering en de toedieningsvorm verschillen per vrouw). Maar hoe zit het met extra progesteron toevoegen in een natuurlijke cyclus? Of als er sprake is van te veel inflammatie of herhaalde miskramen?
Progesteron bij te veel inflammatie
Zoals in deel 1 besproken zijn er allerlei immuuncellen aanwezig in de baarmoeder. Natural Killer cellen, T-cellen, B-cellen en mestcellen. Die zijn nodig voor je vruchtbaarheid. Maar te veel van sommige cellen hebben een relatie met een verminderde vruchtbaarheid. Zou progesteron dan kunnen helpen omdat het dempend werkt op het immuunsysteem? In theorie wel, maar helaas is daar bij vrouwen nog te weinig onderzoek naar gedaan voor zover ik weet. Het is zeker een nieuw en interessant onderzoeksveld!
Progesteron bij miskramen
Heeft het zin om extra progesteron te nemen om een miskraam te voorkomen? Jazeker, bij vrouwen die eerder een miskraam hebben gehad en die bloedverlies vroeg in de zwangerschap ervaren heeft vaginaal progesteron zin. Daar is hoge kwaliteit bewijs voor volgens een recent Cochrane review8. Maar voor andere groepen vrouwen is het onduidelijk. De manier waarop progesteron wordt toegediend, in welke vorm en de timing zijn mogelijk niet optimaal. Het lijkt mij ook weinig zin hebben om elke vrouw dezelfde dosis progesteron te geven, zoals in grote studies wordt gedaan. Zou je die niet moeten afstemmen op individuele vrouw? Het zijn mogelijke verklaringen voor het weinige succes van progesteron in andere grote studies.
“Veel onbegrepen vruchtbaarheidsproblemen, innestelingsproblemen, maar ook miskramen, hebben mogelijk te maken met een disbalans in ontsteking en heling, en in oestrogeen en progesteron.“
Take away
Om zwanger te worden is meer nodig dan alleen een eisprong, een doorgankelijke eileider en gezond zaad. Zwanger worden is een korte fase van ontsteking, gevolgd door heling. Bij de ontsteking speelt oestrogeen een rol. Bij de heling progesteron. Veel onbegrepen vruchtbaarheidsproblemen, innestelingsproblemen, maar ook miskramen hebben mogelijk te maken met een disbalans in ontsteking en heling, en dus een disbalans in de hormonen oestrogeen en progesteron.
Voeding voor vruchtbaarheid
Hoe kan voeding helpen bij een juiste balans van oestrogeen en progesteron? Je kan beginnen bij de schildklier: zijn daar voldoende voedingstoffen voor? Of inzoomen op de aanmaak van progesteron en wat je daarvoor nodig hebt. Of je kan kijken naar de aanmaak en uitscheiding van oestrogeen. Hoe valt dat te verbeteren?
Bij Body Logic onderzoeken we op basis van klachten, bloedonderzoek en lichamelijk onderzoek hoe we met voeding en (natuurlijke) middelen de balans tussen oestrogeen en progesteron optimaal kunnen ondersteunen. Daar hebben we in de praktijk al meerdere vrouwen succesvol mee kunnen helpen. Graag weten wat Body Logic voor jou kan betekenen? Plan dan een kennismaking in.
Bronnen
- Kolatorova, L., Vitku, J., Suchopar, J., Hill, M. & Parizek, A. Progesterone: A Steroid with Wide Range of Effects in Physiology as Well as Human Medicine. Int J Mol Sci 23, 7989 (2022). ↩︎
- Hazard, L. Oorsprong: het wonderbaarlijke verhaal van de plek waar alles begint. (Balans, 2023). ↩︎
- Sato, Y., Hotta, H., Nakayama, H. & Suzuki, H. Sympathetic and parasympathetic regulation of the uterine blood flow and contraction in the rat. J Auton Nerv Syst 59, 151–158 (1996). ↩︎
- Datta, M., Roy, P., Banerjee, J. & Bhattacharya, S. Thyroid hormone stimulates progesterone release from human luteal cells by generating a proteinaceous factor. Journal of Endocrinology 158, 319–325 (1998) ↩︎
- Orouji Jokar, T., Fourman, L. T., Lee, H., Mentzinger, K. & Fazeli, P. K. Higher TSH Levels Within the Normal Range Are Associated With Unexplained Infertility. J Clin Endocrinol Metab 103, 632–639 (2018). ↩︎
- Zhang, Y., Wang, H., Pan, X., Teng, W. & Shan, Z. Patients with subclinical hypothyroidism before 20 weeks of pregnancy have a higher risk of miscarriage: A systematic review and meta-analysis. PLoS One 12, e0175708 (2017). ↩︎
- Pirnat A, DeRoo LA, Skjærven R, et al. Women’s prepregnancy lipid levels and number of children: a Norwegian prospective population-based cohort study. BMJ Open 2018;8:e021188. doi: 10.1136/bmjopen-2017-021188 ↩︎
- Devall, A. J. et al. Progestogens for preventing miscarriage: a network meta-analysis. Cochrane Database of Systematic Reviews (2021). ↩︎
