Welke voeding is het beste als je borstvoeding geeft? De periode na de bevalling is een intensieve periode. Je bent aan het herstellen van een zwangerschap, een bevalling en tegelijkertijd ben je verantwoordelijk voor het voeden van een gloednieuw mens. In dit artikel laat ik zien welke voeding jou het beste ondersteunt. Niet alleen om de aanmaak van borstvoeding te optimaliseren, maar ook om te zorgen dat je zelf zo goed mogelijk door deze periode heen komt.
Borstvoeding ten koste van de moeder
Hoe ze zich voelde? Als een wandelend skelet kwam Anna* mijn spreekkamer op het consultatiebureau binnen, haar pasgeboren baby als een Michelin mannetje op haar arm. Haar kleren slobberden om haar lijf. Haar haren hingen pluizig langs haar gezicht. Slapen ging gelukkig goed, maar wat ze ook at ze bleef maar afvallen. In alle drukte vergat ze best af en toe te eten, maar zoveel bewoog ze toch niet? Om haar dorst te lessen dronk ze water, bij elke borstvoeding een groot glas. Ze had namelijk gelezen dat genoeg water drinken erg belangrijk is als je borstvoeding geeft.
Anna’s baby groeide geweldig, maar duidelijk ten koste van haar. Sommige moeders zullen misschien blij zijn dat ze snel de overtollige kilo’s kwijtraken, maar naast vet raakte deze moeder ook haar spieren, haar haren en haar energie kwijt. Haar omgeving spoorde haar aan om te stoppen met de borstvoeding, maar dat wilde deze moeder nog niet. Kreeg zij wel genoeg voeding binnen voor de borstvoeding?
“Meer water helpt niet bij borstvoeding, krachtvoer wel“
Genoeg voeding voor borstvoeding
Een van de lastigste dingen in de periode na de bevalling is genoeg eten en drinken. Als je borstvoeding geeft heb je zo’n 500 à 1000 kcal per dag extra nodig. Waarvan zo’n 20 gram extra eiwit in het eerste half jaar dat je borstvoeding geeft1. Borstvoeding is dus bij lange na niet gratis. Als je onvoldoende eet, betaalt een van de twee de prijs. De kraamtijd doet veel beroep op het aanpassingsvermogen van jouw lichaam. Denk aan de marathon die borstvoeding geven is, een zware bevalling, slaapgebrek (natuurlijk), een baby die veel huilt, weinig steun vanuit je omgeving… een depressie ligt dan ook op de loer, een langzamer herstel en/of borstvoeding wat niet lekker loopt.
Wat absoluut niet logisch is, is de nadruk die sommigen leggen op het terugkeren naar je oude gewicht. Gewicht zou nu niet je prioriteit moeten zijn maar voeden. Het voeden van je kind en van je lichaam. Goede voeding voor goede borstvoeding.
Bij elke borstvoeding een groot glas water?
Wat kan een kersverse moeder het beste eten en drinken in deze periode? Veel vrouwen krijgen de volgende tip: ‘elke keer als je borstvoeding geeft, drink dan zelf een groot glas water’. Deze tip kan veel beter. Water bevat namelijk wel vocht, maar geen voedingstoffen. Water vult en kan zorgen dat je minder trek hebt.
Het drinken van iets voedzaams, zoals sap of melk, geeft je niet alleen vocht maar ook die belangrijke calorieën, eiwitten en andere voedingsstoffen die je nodig hebt. Met deze kennis in mijn achterhoofd vroeg ik aan een jeugdarts-docent waarom zij vrouwen geen melk adviseerde in plaats van water. Melk is toch een maaltijd in een glas? Maar deze jeugdarts antwoordde dat vrouwen melk niet lekker vinden. Dus dat was geen goed advies volgens haar. Een ongeldig excuus wat mij betreft. Melk kun je namelijk lekker maken door er cacao, fruitsap, vanille, honing of decafé koffie aan toe te voegen. Zo zorg je voor vocht én voeding in elk glas dat je drinkt bij een borstvoeding.
De nadelen van het drinken van veel water
Je maakt niet meer of betere borstvoeding aan als je veel water drinkt2. Te veel vocht drinken kan mogelijk zelfs je melkproductie verminderen3. In 1940 werd al gesuggereerd dat meer water drinken niet leidt tot meer borstvoeding, omdat meer water drinken ook niet leidt tot meer speeksel of andere lichaamssappen. Koeien maken ook niet meer melk aan als ze meer water drinken. Water helpt niet, krachtvoer wel.
Maar heb je water niet nodig om gehydrateerd te blijven? Ook niet. In 2016 zijn door onderzoekers Ronald Maughan en collega’s4 verschillende dranken met elkaar vergeleken en wat blijkt? Na het drinken van een glas puur water plas je een groot deel van het vocht weer uit. Melk en sinaasappelsap zorgen er juist voor dat je een groter deel van dat vocht vasthoudt en kan gebruiken. Mineralen en andere voedingsstoffen helpen daar juist bij.
Angst voor vloeibare calorieën
Maar maken vloeibare calorieën je niet dik? Vloeibare calorieën verzadigen inderdaad minder en voor mensen die willen afvallen kan het helpen om van fruitsap te switchen naar heel fruit. Maar als je borstvoeding geeft en dus veel meer energie nodig hebt is de lagere verzadiging juist een voordeel! Zo lukt het makkelijker om meer voedingsstoffen binnen te krijgen. En bovendien, als je tijd hebt om een glas water naar binnen te werken, dan heb je ook tijd om een glas melk of jus d’orange naar binnen te werken.
Hoe slanker, hoe meer calorieën je nodig hebt
Bij Anna is er overduidelijk sprake van een energie en waarschijnlijk ook eiwittekort. Ze is van nature slank en heeft in de zwangerschap niet veel extra reserves opgebouwd. Wat ze nu nodig heeft is zo’n 2500 tot zelfs 3000 kcal per dag. Door de zes grote glazen water die ze drinkt bij de borstvoeding te vervangen door melk heeft ze er al zo’n 700 extra kcal bij. Dat zou de negatieve spiraal waar ze in terecht is gekomen kunnen omdraaien, waardoor het mogelijk wél lukt om door te gaan met borstvoeding. Zij kan het in elk geval eerst proberen.
Een afbuigende groeicurve en een vermoeide moeder
Bij baby Isa* gleed de groeicurve van haar gewicht steeds verder naar beneden. Ze was bijna 5 maanden en kreeg uitsluitend borstvoeding. Het was een uitdaging in het begin maar moeder was erg trots dat het gelukt was om Isa de borst te geven. Nu ging het soepel en leek ze tevreden. Waarom kwam ze dan niet meer zoveel aan? Moeder had bijna al haar zwangerschapskilo’s nog en voelde zich met vlagen nog steeds somber en verdrietig. Ze had ook aardig last van haaruitval en vermoeidheid. Met trots vertelde ze mij dat ze gestopt was met suiker. Dat zou vast helpen om van haar zwangerschapskilo’s af te komen. Was het tijd voor deze baby om aan vast voedsel te beginnen? Of lukte het niet meer om goede borstvoeding aan te maken?
“Sombere gevoelens en problemen met borstvoeding gaan vaak samen – mogelijk door een gezamenlijke fysiologische oorzaak“
Belangrijk hormoon voor borstvoeding: prolactine
Om borstvoeding te kunnen geven heb je het hormoon prolactine nodig. Aan het eind van de zwangerschap begint je lichaam prolactine in grote hoeveelheden te maken. Alleen houdt progesteron in de zwangerschap prolactine in toom, waardoor het zijn werking niet kan doen. Na de bevalling daalt het progesteron plots en dan kan prolactine de borstklieren activeren om melk te maken. Na de eerste maand borstvoeding daalt het hormoon weer. Soms zelfs tot het niveau van een vrouw die geen borstvoeding geeft. Prolactine zet de borstvoedingsmotor dus aan, maar daarna heb je er maar af en toe een beetje van nodig5.
De nadelen van te veel prolactine
Prolactine breekt letterlijk het lichaam van de moeder af om zo aan de nodige voedingstoffen voor borstvoeding te komen6. Een te hoog prolactine hangt samen met botontkalking, haaruitval en een postpartum depressie7. Een soort stresshormoon dus. Vrouwen die ondervoed zijn hebben maanden na de bevalling een hoger prolactine dan vrouwen die wel goed gevoed zijn. Liever haal je de voedingstoffen voor borstvoeding dus niet uit je eigen lichaam, maar uit voeding. Dat betekent: voedzaam eten!
Prolactine stimuleren om de borstvoeding te stimuleren
Borstvoedings-stimulerende kruiden zoals fenegriek en venkelzaad verhogen waarschijnlijk je prolactine doordat ze je oestrogeen verhogen. Het hormoon oestrogeen stimuleert namelijk het prolactine. Het medicijn Domperidon, wat ook prolactine verhoogt, wordt ook wel eens voorgeschreven om de borstvoeding te stimuleren. Deze middeltjes hebben logischerwijs met name zin in de eerste weken na de bevalling. Bij wat oudere baby’s die weinig groeien, ligt de oorzaak waarschijnlijk niet in een tekort aan prolactine.
Borstvoeding en de rol van de schildklier
Zodra de borstvoeding eenmaal op gang is wordt het op gang gehouden door allerlei lokale mechanismen. Hoe dat precies werkt daar in die borst is nog niet helemaal duidelijk. Daar is – in tegenstelling tot onderzoek naar de samenstelling van borstvoeding – nog weinig onderzoek naar gedaan. In elk geval wordt de aanmaak van melk gestimuleerd als een baby (of kolf) melk uit de borst verwijdert. Voor de aanmaak van borstvoeding zijn energie en voedingsstoffen nodig. En daar ligt een rol voor de schildklier: de schildklierhormonen helpen namelijk bij de aanmaak van melk5,8. Een trage schildklier leidt tot een verminderde melkproductie en kan ook zorgen voor depressieve gevoelens9 en vermoeidheid.
Een ontstoken schildklier na de bevalling
Bij 5% van de vrouwen ontstaat er in het eerste jaar na de bevalling een ontsteking van de schildklier, een zogenaamde post-partum thyroïditis. Dit kan zorgen dat ook de borstvoeding niet goed verloopt. Bij de moeder kan het vage klachten geven zoals vermoeidheid, futloosheid en somberheid. Het zou wel eens het geval kunnen zijn bij de moeder van Isa. En bij hoeveel vrouwen nog meer? Om de diagnose te stellen is een bloedtest nodig. Een post-partum thyroïditis herstelt vanzelf weer, maar mogelijk draagt het bij aan het niet lekker lopen van de borstvoeding.
Voedingstoffen voor de schildklier
Voor een goede schildklierwerking heb je voldoende voedingsstoffen nodig. Onder andere ook voldoende koolhydraten. Als je geen koolhydraten eet, daalt het actieve schildklierhormoon in je bloed. In je lever wordt namelijk met behulp van koolhydraten het schildklierhormoon geactiveerd. Suikers zijn ook koolhydraten. Ook die helpen om je schildklierhormoon te activeren en je stofwisseling te verhogen. Stoppen met suiker, zoals de moeder van Isa net gedaan had, is niet nodig. Natuurlijk kan je die chocolate chip cookies beter vervangen door fruit. Maar de suikers uit fruit kunnen juist helpen om je stofwisseling te verhogen. Zo ondersteun je de aanmaak van borstvoeding en ook het verlies van de zwangerschapskilo’s.
Een andere oorzaak van sombere gevoelens
Een andere relatie met sombere gevoelens tijdens de kraamtijd lijkt het hebben van een laag-normaal cholesterol10. Cholesterol is het basis molecuul voor de aanmaak van alle steroïdhormonen, waar ook het geslachtshormoon progesteron onder valt. Je hebt er genoeg van nodig om progesteron van te maken. Na de bevalling daalt dit hormoon sterk. De hersenen zetten progesteron om in het hormoon allopregnanolon11. Een laag allopregnanolon heeft een relatie met depressieve gevoelens9. Mogelijk zou het ook helpen om het cholesterol van deze vrouwen iets te verhogen. Dan kan bijvoorbeeld met fruitsap. Ook melk drinken tijdens de zwangerschap helpt mogelijk tegen depressieve gevoelens in de kraamperiode – al dan niet via zijn werking op het cholesterol. Dat liet een studie in Japan zien12.
Conclusie
Tijdens de postpartum periode zou naast de borstvoeding voor de baby ook de voeding van de moeder centraal moeten staan. Melk en fruitsap zijn ideale dranken vanwege alle voedingstoffen en het gemak om ze in deze periode te drinken. Zo ondersteunen niet alleen het geven van borstvoeding, maar ook de gezondheid van de voedende vrouw. En dat verlaagt mogelijk ook de kans op een postpartum depressie.
*namen zijn gefingeerd
Bronnen
1. Gezondheidsraad. Voedingsnormen voor eiwitten – referentiewaarden voor de inname van eiwitten. 2021. Den Haag: Gezondheidsraad
2. Ndikom, C. M., Fawole, B. & Ilesanmi, R. E. Extra fluids for breastfeeding mothers for increasing milk production. Cochrane Database of Systematic Reviews (2014) doi:10.1002/14651858.CD008758.pub2.
3. Illingworth, R. & Kilpatrick, B. Lactation and fluit intake. Lancet 262, 1175–1177 (1953).
4. Maughan, R. J. et al. A randomized trial to assess the potential of different beverages to affect hydration status: development of a beverage hydration index. Am J Clin Nutr 103, 717–723 (2016).
5. Amir, L. H. Managing common breastfeeding problems in the community. BMJ 348, g2954–g2954 (2014).
6. Hinde, K. What we don’t know about mother’s milk. (2016).
7. Cheng, B. et al. Prolactin mediates the relationship between regional gray matter volume and postpartum depression symptoms. J Affect Disord 301, 253–259 (2022).
8. Motil, K. J. et al. Insulin, Cortisol and Thyroid Hormones Modulate Maternal Protein Status and Milk Production and Composition in Humans. J Nutr 124, 1248–1257 (1994).
9. Stuebe, A. M., Grewen, K., Pedersen, C. A., Propper, C. & Meltzer-Brody, S. Failed Lactation and Perinatal Depression: Common Problems with Shared Neuroendocrine Mechanisms? J Womens Health 21, 264–272 (2012).
10. Troisi, A. & Croce Nanni, R. Normal cholesterol levels in the immediate postpartum period: A risk factor for depressive and anxiety symptoms? Psychiatry Res 269, 394–398 (2018).
11. Peat, R. Postpartum depression, brain, aging, and reductionism. Ray Peat’s Newsletter (2019).
12. Miyake, Y. et al. Milk intake during pregnancy is inversely associated with the risk of postpartum depressive symptoms in Japan: the Kyushu Okinawa Maternal and Child Health Study. Nutrition Research 36, 907–913 (2016).
