Vermoeidheid, vocht vasthouden, stemmingswisselingen en prikkelbaarheid een week voor de menstruatie. Voor veel vrouwen zijn deze klachten heel herkenbaar en een enorme handicap. Vaak worden ze ook nog eens erger na de leeftijd van 35. De een wijst progesteron aan als oorzaak van PMS. De anders zegt dat juist oestrogeen dominantie* het PreMenstrueel Syndroom (PMS) in de hand werkt. Wie heeft er nu gelijk? En hoe kom je van die vervelende PMS af?
*Oestrogeen dominantie is een term die aangeeft dat er te veel oestrogeen in het lichaam aanwezig is, vaak ten opzichte van progesteron. De term wordt nauwelijks gebruikt in de geneeskunde. De wetenschappelijke literatuur noemt oestrogeen dominantie wel, namelijk in het kader van endometriose (samen met progesteron resistentie).
Schuld door associatie
Progesteron wordt aangemaakt in de tweede helft van de cyclus (de luteale fase). Het bereidt de baarmoeder voor op een mogelijke zwangerschap, maar heeft nog veel meer effecten. Nog steeds wordt gedacht dat progesteron de oorzaak is van PMS omdat ze beiden op hetzelfde moment aanwezig zijn. Toch is hier geen bewijs voor.
Lang werd de cyclus opgedeeld in één fase waarin oestrogeen dominant is: de eerste, folliculaire fase en één fase waarin progesteron dominant is: de luteale fase. Het zit anders in elkaar. In het begin van de cyclus zijn zowel oestrogeen als progesteron laag. Dan klimt eerst oestrogeen op. Na de eisprong komt ook progesteron op het toneel. Maar oestrogeen is dan nog lang niet van het podium af. In de luteale fase staan progesteron en oestrogeen samen op het toneel. Oestrogeen kan in de luteale fase zelfs hoger zijn dan in de folliculaire fase en kan ook de hele luteale fase aanwezig blijven. Voor sommigen een reden om hier te spreken van een oestrogeendominantie: afhankelijk van de hoogte van progesteron kan je in deze fase ook een te veel aan oestrogeen hebben.
Oestrogeen kan PMS klachten geven
Sommige PMS klachten worden toegeschreven aan progesteron, terwijl ze waarschijnlijker door oestrogeen worden veroorzaakt. Neem dikke enkels in de luteale fase. Progesteron krijgt de schuld van het vasthouden van vocht, terwijl progesteron juist de nieren stimuleert zout en vocht uit te scheiden. Fysiologisch gezien klopt het dus niet dat progesteron dikke enkels geeft… toch krijgt progesteron de schuld omdat het idee bestaat dat progesteron de oorzaak is van de PMS klachten!
Hormonen en PMS
Als we de hormonen progesteron en oestrogeen in het bloed meten, zijn deze niet hoger of lager bij vrouwen met PMS. Uit het bloed blijkt dus niet direct dat een te veel aan progesteron of oestrogeen de oorzaak is van PMS… Het idee is daarom ontstaan dat de schommelingen in de hormoonniveaus zorgen voor de klachten naast een verschillende gevoeligheid voor deze hormonen.
Allopregnanolone
Hormonen spelen dus wel degelijk een rol. Zo wordt er nu veel onderzoek gedaan naar allopregnanolone – een hormoon dat van progesteron wordt gemaakt in de hersenen. Vrouwen met heftige PMS, ook wel PMDD (PreMenstrual Dysphoric Disorder) genoemd, lijken minder goed of anders te reageren op allopregnanolone. Zij zouden mogelijk dus juist wel baat kunnen hebben van bioidentiek progesteron, dit verhoogt namelijk allopregnanolone. Antidepressiva werken vermoedelijk bij PMDD niet omdat ze serotonine verhogen (want ze werken namelijk al na 2 dagen en dat is tekort voor serotonine om omhoog te gaan) maar omdat ze allopregnanolone verhogen! Allopregnanolone is een rustgevend hormoon. Het zorgt onder andere voor minder angst.
De behandeling van PMS
De afgelopen jaren is de behandeling van PMS verschoven van het behandelen van een hormonale aandoening naar het behandelen van een psychiatrische aandoening. Denk: cognitieve gedragstherapie en antidepressiva.
De hormonen die werden geprobeerd hadden weinig effect. Veel van de hormonale behandelingen (denk aan de anticonceptiepil, de hormoonspiraal) zijn gericht op het remmen van de eisprong. Geen eisprong, geen progesteron, geen PMS was het idee. Maar zoals je hierboven hebt kunnen lezen: progesteron veroorzaakt geen PMS. De eisprong remmen lost het probleem dus ook niet op. Het kan het probleem zelfs erger maken omdat je dan zelf minder progesteron aanmaakt, wat ook leidt tot minder allopregnanolone.
Bioidentiek progesteron in de behandeling van PMS?
Een andere behandelmethode is het geven van bioidentiek progesteron in de luteale fase. Deze aanpak stamt af van het werk van Katharina Dalton. Katharina werkte tot het millennium als huisarts in het Verenigd Koninkrijk en had zo’n 40 jaar haar eigen kliniek speciaal voor vrouwen met PMS. Katharina geloofde dat PMS veroorzaakt wordt door een tekort aan progesteron en behandelde de vrouwen in haar kliniek met injecties progesteron. Zij gebruikte injecties omdat toen het idee heerste dat lichaamseigen progesteron (noem het bioidentiek, noem het natuurlijk) niet via de maag in het bloed opgenomen kan worden. Een fabeltje van de farmaceutische industrie mogelijk.*
Katharina Dalton behandelde vele vrouwen en beschreef honderden succesvolle casussen in haar boeken en artikelen. Toch wilde ze niet meewerken aan de gouden standaard van wetenschappelijk onderzoek: de gerandomiseerde studie. Waarom niet? Ze zou dan de helft van de vrouwen een placebo – een niet werkend middel – moeten geven en dat vond zij onethisch. En zo is haar 40 jaar ervaring en onderzoek in de vergetelheid geraakt, want sterk wetenschappelijk bewijs is in de huidige geneeskunde heel belangrijk.
*Lichaamseigen progesteron – zoals het medicijn utrogestan – wordt wel opgenomen na orale inname, maar het product dan nu op de markt is wordt meteen voor 90% afgebroken door de lever. Progesteron wordt beter opgenomen als het verbonden is met een vet. Het wordt dan via chylomicronen opgenomen via de lymfe. Helaas is zo’n progesteron (in olie) niet op de Nederlandse markt en geen enkele farmaceutisch bedrijf is dit van plan te maken (naar mijn weten).
Geen nieuw onderzoek te verwachten naar bioidentiek progesteron
In een overlijdensbericht van de New York Times stond dat geen enkele andere arts of gynaecoloog progesteron zo behulpzaam vond als Katharina. Geen enkele andere arts? Dat is nogal een statement. In de huidige richtlijn van gynaecologen staat inderdaad dat progestativa geen zin hebben in de behandeling van PMS. In het weinige (gerandomiseerde) onderzoek naar het bioidentieke progesteron voor PMS klachten kan niet worden gezegd dat progesteron werkt maar ook niet dat het niet werkt. Het onderzoek is niet goed genoeg. Helaas valt er geen nieuw onderzoek te verwachten naar het bioidentieke progesteron. We moeten het dus hier mee doen.
Progesteron versus progestageen: een wereld van verschil
Waarom was Katharina Dalton de enige arts die zoveel positieve effecten zag van bioidentiek progesteron? Wat belangrijk is om te weten is dat er een verschil zit tussen progesteron zoals dat voorkomt in ons lichaam en synthetisch progesteron.
Synthetisch ‘progesteron’ is een progestageen en daar zijn ongelooflijk veel varianten van. De industrie kan immers van een synthetisch middel vele varianten maken. Een molecuultje hier er af of daar er bij en de werkzaamheid verandert iets en je hebt een nieuw geneesmiddel om op de markt te brengen. De verschillende synthetische progestagenen werken allemaal net ietsje anders. Ja zeker, ze hebben iets van werking van progesteron in zich, maar ze missen ook eigenschappen van progesteron en kunnen ook eigenschappen van oestrogeen en testosteron in zich hebben. Mogelijk dat de positieve effecten die Katharina Dalton in haar praktijk zag niet konden worden herhaald, omdat artsen en gynaecologen waren overgestapt op het gebruik van synthetisch progesteron.
Take-away: Is progesteron of oestrogeendominantie de oorzaak van PMS?
Puur op basis van het wetenschappelijk onderzoek kan je niet zeggen waardoor PMS en PMDD worden veroorzaakt. Daar is meer onderzoek voor nodig. Op basis van ervaring – waar Katharina Dalton natuurlijk heel veel van had – kan je andere overwegingen maken.
Mijn aanpak voor PMS
De vrouwen in mijn praktijk hebben vaak al verschillende (hormonale) therapieën geprobeerd zonder goed effect en willen nu goed aan de slag met hun leefstijl. Wat ik zie werken – maar dat is dus puur gebaseerd op ervaring en niet op wetenschappelijk onderzoek – is een aanpak gericht op het ondersteunen van de natuurlijke balans in progesteron en oestrogeen. Bijvoorbeeld door het eten van een dagelijkse rauwe wortelsalade met een scheutje olijfolie en azijn. Ook goed gebalanceerde maaltijden (met koolhydraten, eiwitten en vetten), voldoende licht en ontspanning maken voor sommige vrouwen een groot verschil. Natuurlijk kan ik het placebo-effect niet uitsluiten, maar veel vrouwen zijn blij als ze van hun klachten af zijn!
Benieuwd of ik jou kan helpen? Kijk dan eens bij consult of plan gelijk een kennismaking in.
Bronnen
Ford O et al. Progesterone for premenstrual syndrome. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Mar 14;2012(3):CD003415. doi: 10.1002/14651858.CD003415.pub4.
Ray Peat’s Newsletter. Postpartum depression, brain, aging and reductionism. 2019.
Andréen L et al. Pharmacokinetics of progesterone and its metabolites allopregnanolone and pregnanolone after oral administration of low-dose progesterone. Maturitas. 2006 Jun 20;54(3):238-44.
Hantsoo L & Epperson CN. Allopregnanolone in premenstrual dysphoric disorder (PMDD): Evidence for dysregulated sensitivity to GABA-A receptor modulating neuroactive steroids across the menstrual cycle. Neurobiol Stress. 2020 Feb 4;12:100213. doi: 10.1016/j.ynstr.2020.100213.
https://www.nytimes.com/2004/09/28/science/katharina-dalton-expert-on-pms-dies-at-87.html
Kaya. You’re Being Lied to About Your Menstrual Cycle. https://open.substack.com/pub/fundamentalnourishment/p/menstrual-cycle?r=1d6632&utm_campaign=post&utm_medium=web
Shultz, SJ et al. Some sex hormone profiles are consistent over time in normal menstruating women: implications for sports injury epidemiology. British Journal of Sports Medicine, 2011;45(9), 735–742. doi:10.1136/bjsm.2009.064931
