Overweeg jij natuurlijke anticonceptie? Je bent niet de enige. Zo’n 14% van de jonge vrouwen gebruikt een natuurlijke methode volgens onderzoek van Rutgers. In dit artikel vertel ik over hormoonvrije anticonceptie, hoe huisartsen met deze vraag omgaan, verschillende methoden van hormoonvrije anticonceptie en mijn eigen ervaring.
Hormoonvrije anticonceptie
Wat is hormoonvrij? Dat is een anticonceptiemethode zonder extra (synthetisch) oestrogeen of een progestageen. Geen (mini)pil, prikpil, hormoonstaafje, pleister, ring -of hormoonspiraal dus.
Er kunnen allerlei redenen zijn waarom je geen hormonale methode wilt of mag gebruiken. Misschien ervaar jij wel bijwerkingen. Of je wilt geen verhoogde kans op bepaalde bijwerkingen. Of misschien wil je elke maand ongesteld blijven worden. De normale ups en downs van je cyclus ervaren. Zelf de controle behouden…
Bijwerkingen van de anticonceptiepil
Het aantal vrouwen dat de anticonceptiepil gebruikt daalt al jaren. Het is gelukkig niet meer not-done om te zeggen dat je als vrouw bijwerkingen ervaart van de pil. Ook psychische klachten: zoals somberheid, angst of een verminderd libido. Deze worden (hopelijk) niet meer aan de kant geschoven zoals vroeger het geval was. Of je hebt een arts die nog steeds niet op de hoogte is van de invloed van de pil op de hersenen en de hormonen. Zo kan je een afgevlakte cortisol respons hebben na een stressvolle situatie als je de pil gebruikt.
Sommige artsen wuiven deze klachten nog steeds weg als ‘misinformatie’. En het is waar: in onderzoek met grote groepen vrouwen zijn er geen duidelijke verschillen tussen pilgebruikers en niet-pil gebruikers als je het over psychologische bijwerkingen hebt. Behalve boven de 40 jaar. Dan zijn er mogelijk wél meer bijwerkingen. Dit onderzoek is nog in ontwikkeling. Wuif je als arts de klachten van deze vrouwen weg? Dan vind je dit soort (onvolledig) onderzoek dus belangrijker dan de ervaring van de vrouw zelf én de bekende hormonale veranderingen die de pil in het lichaam te weeg kan brengen.
Anticonceptieconsult met de huisarts
Het is niet gek dat sommige vrouwen ontevreden zijn met het anticonceptieconsult bij de huisarts. In een ander onderzoek van Rutgers voelde 59% van de vrouwen zich op haar gemak in een eerste consult. Dat vind ik niet heel hoog. Maar 17% gaf aan dat er sprake was van gezamenlijke besluitvorming. Geen zorg die afgestemd was op de behoeften van de vrouw dus.
Praten met je huisarts over hormoonvrije anticonceptie
Knap jij ook af als je huisarts het alleen maar over de betrouwbaarheid van een natuurlijke methode wilt hebben? Je bent niet de enige. Uit een ander onderzoek bleek dat huisartsen bij een vraag om hormoonvrije anticonceptie zoals een app het alleen nog maar over het risico op zwangerschap willen hebben. Dat moet natuurlijk zo klein mogelijk gehouden worden… voor de huisarts is zo’n cyclustracker als anticonceptie dus geen optie. Helemaal niet veilig. Hoe kan je je als jonge vrouw dan nog gehoord voelen? De huisarts praat niet meer mét je, hij gedraagt zich alleen nog als een strenge moeder die je wilt beschermen tegen een ongewenste zwangerschap.
En praten ze wel over een natuurlijke methode dan wordt steevast genoemd dat het zoveel discipline vraagt (zijn vrouwen niet gedisciplineerd genoeg?), dat zoveel factoren invloed kunnen hebben op je temperatuur (kunnen vrouwen dat niet leren?) of dat als je jong bent je absoluut niet zwanger zou moeten willen worden.
Altijd die kans op zwangerschap
Welke methode je ook gebruikt, er is altijd een kans op een zwangerschap. Die kans wordt groter als je een methode niet goed gebruikt. En dat komt veel voor in de praktijk. Dat geldt voor de pil, het condoom en ook voor de natuurlijke methode. Alleen voor een spiraal of hormoonstaafje geldt het niet. Als die eenmaal zit, kan je namelijk zelf niet zo veel fout doen (behalve vergeten het vacuüm van je menstruatiecup er af te halen voordat je deze verwijdert waardoor je de spiraal er deels of helemaal uittrekt).
Is betrouwbaarheid voor jou het belangrijkste?
Is een zo hoog mogelijke betrouwbaarheid het belangrijkste voor jou? Hoe erg is het als je toch zwanger zou worden? Hoe sta je tegenover het gebruik van de abortuspil als je een paar dagen over tijd bent?* Als je een natuurlijke methode gebruikt dan heb je een zwangerschap immers snel door. Het duurt niet lang meer, of de huisarts mag straks ook de abortuspil voorschrijven.
Wil je een natuurlijke methode gebruiken, dan is dat helemaal oké. Het is jouw lichaam, jouw keuze, jouw verantwoordelijkheid. Ik hoop dat de huisarts naar je luistert, klachten van de pil niet wegwuift en je goed informeert over alle methoden.
*niet dat ik de abortuspil als anticonceptiemethode voorstel. Maar wat als de methode die het beste bij jou past 5-7% kans geeft op een zwangerschap per jaar? Je bent 1 van die 20 vrouwen die toch zwanger is geworden. Als je nu echt geen kind wilt, maar je bent wel bereid om de abortuspil te nemen, is dit misschien ook een optie voor jou.
Mijn eigen ervaring met hormoonvrije anticonceptie
Voor mij begon het 12 jaar geleden toen ik het boek Taking Charge of Your Fertility van Toni Weschler las. Drie maanden zou het duren voordat je volgens Toni op de methode mocht varen. Je leest het goed: een leercurve van drie maanden dus! Met als bonus dat je meer leert over je eigen cyclus, weet wanneer je ovulatie is, je vruchtbare dagen, je chagrijnige dagen zo vlak voor je menstruatie… meer in verbinding met je lichaam dus. In de 10 jaar dat ik de sympto-thermale methode heb gebruikt, ben ik alleen zwanger geworden toen ik dat wilde. Je kan dus wel zeggen dat ik tevreden ben met deze methode!
De sympto-thermale methode
Toni’s methode is een van de sympto-thermale methoden. De meest betrouwbare natuurlijke methode. Hij scoort ook hoog vergeleken andere hormoonvrije anticonceptie methoden. Daarbij vaar je op je cervixslijm (‘sympto’ van symptoom) en je ochtendtemperatuur (‘thermale’). Die drie maanden leercurve heb je nodig omdat er nogal wat dingen invloed kunnen hebben op je temperatuur, je ovulatie en dus je cyclusduur en dus op de betrouwbaarheid van de methode. Maar als je dat eenmaal onder de knie hebt en begrijpt hoe het werkt hoeft dat geen belemmering te zijn.
Je houdt elke dag je temperatuur bij en als daar een gekke meting tussen zit, dan krab je eerst even achter je oren. Terugkijkend op mijn bijgehouden metingen zit er inderdaad af en toe een ‘gekke’ meting tussen. Het was weekend en ik had lekker uitgeslapen: een hogere temperatuur. Ik stond juist extra vroeg op: een lagere temperatuur. Mijn cyclus was meestal 29 dagen, maar soms 25 dagen en heel soms 35 dagen. Geen probleem: dat kon ik eenvoudig voorspellen door naar mijn temperatuurcurve te kijken.
Soms zeggen experts dat de variatie in lichaamstemperatuur de methode onbetrouwbaar maakt. Maar dat hoeft geen enkel probleem te zijn: je kunt namelijk leren hoe je hier mee omgaat!
In Nederland bestaat Sensiplan. Zij hebben het over een hoge betrouwbaarheid, zo’n 98.2%. Maar dan wel als je hun Sensiplan cursus volgt, die toevallig ook zo’n 3 maanden duurt. Hoe je het dus ook aanpakt, gun je zelf 3 maanden ‘leertijd’. In die tijd kom je er ook achter of de methode ook echt voor jou is.
Kan de sympto-thermale methode nog betrouwbaarder?
In de sympto-thermale methoden heb je altijd twee niet-vruchtbare fasen: een korte fase aan het begin van je cyclus, nog ver voor je ovulatie. Dit is tijdens je menstruatie en ook een paar dagen daarna. En een fase na je ovulatie. De niet-vruchtbare fase na je ovulatie is makkelijker te bepalen dan die fase daarvoor. Je hebt geen vruchtbaar cervixslijm meer (dit heb je wel gehad) en je temperatuur is al een aantal dagen hoger dan eerst. Je bent ook zo halverwege je cyclus. Theoretisch wordt de sympto-thermale methode betrouwbaarder als je alleen in deze laatste fase onbeschermde seks hebt.
Andere natuurlijke methoden
Cyclustrackers
Digitale cyclustrackers zoals onder andere de Daysy® en Lady-Comp® meten je temperatuur en werken met een algoritme. Zij zeggen dat hun methode 99.4% effectief is. Dus 99.4% betrouwbaar denk je misschien. Nou, nee. De studie achter dit getal is ingetrokken door allerlei tekortkomingen. Lees bijvoorbeeld dit kritische artikel.
Er is een nieuwe studie verschenen met ditzelfde getal (hoe toevallig?). Het getal 99.4% geeft aan hoe vaak de app juist aangeeft dat een voorspelde niet-vruchtbare dag voor de ovulatie ook echt een niet-vruchtbare dag was. De niet-vruchtbare dagen voor de ovulatie worden voorspeld op basis van eerdere cylci. Pas achteraf weet je of de voorspelde ovulatie ook echt klopte. Soms is de ovulatie vroeger en dat is een probleem: een niet-vruchtbare dag wordt dan een vruchtbare dag. Je kans op zwangerschap wordt dan een stuk groter! Volgens deze studie is deze fout maar 0.6% bij normale cycli. Bij een korte of onregelmatige cyclus was het getal wel wat hoger.
Helaas gaat deze studie niet over hoeveel vrouwen daadwerkelijk zwanger werden bij het gebruik van deze methode. Vrouwen die zwanger werden deden namelijk niet eens mee aan het onderzoek. Je kan dus niet zeggen dat de Pearl-index 0.6 is (zoals vele online blogs, die het getal klakkeloos overnemen en je ook nog een leuke korting geven). Dat is helemaal niet onderzocht! Wat is dan wel de kans op zwangerschap bij gebruik van deze methode? Volgens Rutgers geven temperatuurmethoden normaal gesproken een kans van 10% op een zwangerschap per jaar.
Het algoritme verlaagt deze kans waarschijnlijk wel, maar het zou mij verbazen als het in de praktijk 2% of minder is. Houdt er dus rekening mee dat er nog steeds een kans van 5-7% (ik doe een gokje!) bestaat dat je met deze methode toch zwanger wordt. Dat kan voor jou natuurlijk nog steeds acceptabel zijn. Ook deze methode kan je theoretisch betrouwbaarder maken door alleen af te gaan op de niet-vruchtbare dagen ná de ovulatie. Zeker als je een korte cyclus hebt.
Pessarium, terugtrekken, het condoom en de koperspiraal
Er zijn ook natuurlijke anticonceptie methoden waarbij het niet nodig is om je temperatuur bij te houden. Het pessarium is een soort beschermkapje wat je met zaaddodende gel over je baarmoedermond heen moet plaatsten. Hoe dat precies moet heb je niet in één keer door. Volgens de fabrikant Caya® heb je 1 maand nodig om jezelf dit aan te leren. Na de seks moet je het pessarium 6 uur in je baarmoeder laten zitten. Bij goed gebruik is de betrouwbaarheid 4% maar in de praktijk eerder 16-17% volgens Rutgers.
Terugtrekken heeft gek genoeg dezelfde betrouwbaarheid als het pessarium bij perfect gebruik. Zo’n 4%! Wel is de kans groot dat je partner de methode niet (altijd) perfect kan toepassen en dan begrijp je dat de kans een stuk groter wordt op een zwangerschap (richting de 20%). Voor sommige stellen mogelijk wel een optie.
Het condoom moet ik natuurlijk niet vergeten. Hoewel onder de jonge mannen niet meer zo populair tegenwoordig… hoorde ik laatst op een nascholing. Het blijft een betrouwbare methode bij goed gebruik. De kans op zwangerschap is zo’n 1-2%. In de praktijk wat lager, namelijk 13%.
Als laatste optie benoem ik nog de koperspiraal. De kans op zwangerschap is erg laag, namelijk minder dan 1% per jaar. Er bestaat alleen wel een kans op bijwerkingen, zoals meer klachten tijdens je menstruatie.
En in de toekomst…
Onderzoek staat gelukkig niet stil. Een hormoonvrije pil komt er mogelijk aan. Het middel mifepriston (een progesteronblokker) kan waarschijnlijk gebruikt worden als hormoonvrije anticonceptie één keer in de week. Maar ook als morning-after pil (met minder bijwerkingen dan de twee nu op de markt) en misschien ook als vroege overtijdbehandeling? Of alleen wanneer je af en toe seks hebt? Zoveel opties… maar daarvoor is er eerst wel meer onderzoek nodig. Lees verder op Women on Waves.
Het middel maakt het misschien ook makkelijker om te kiezen voor een natuurlijke methode. Je hebt dan een back-up. Het taboe moet er dan natuurlijk wel eerst af. Dat moet er eigenlijk sowieso af, omdat je met elke methode altijd nog een kans hebt op zwangerschap. Het is aan de vrouw om dan te beslissen wat ze wil doen (haar lichaam, haar keuze).
Verder lezen
Trudy Dehue – Ei, foetus, baby: een nieuwe geschiedenis van zwangerschap
Bij veel verloskundigen kan je ook terecht voor (advies over) je anticonceptie, ook als je daar nog niet eerder bent geweest
https://seksualiteit.nl/anticonceptietool/ voor meer info over cijfers
Dank ook aan de presentatie van huisarts en seksuoloog Peuter Leusink en de presentatie van dr. Lotte Gerritsen op het congres ‘Moderne Anticonceptie’ van SCEM dat plaats vond op 18 januari 2024.
